ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η ύδρευση στην πόλη των Χανίων υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούσαν τις Δημοτικές Αρχές αλλά και την Αστυνομία. Η έναρξη των σχετικών έργων ξεκίνησε κατά το 1900 με την κατασκευή κεντρικής δεξαμενής με δίκτυο διανομής νερού στην παλιά πόλη και στα μικρά ακόμη τότε τείχη επεκτάσεως.
Εξωτερική άποψη της δεξαμενής υδροδότησης στον Άη Γιάννη (αρχές 20ου αιώνα)
Τα έργα που είχαν εφαρμοστεί εκείνη την εποχή, όπως είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Πατρίς στις 21 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, είναι τα σχέδια του Γεν. Επιθεωρητή των Δημοσίων Έργων της Ελλάδας κ. Α. Σούλη και αφορούν την κατασκευή υδραγωγείου της πόλης των Χανίων. Τα σχέδια αυτά αφορούσαν στην κατασκευή των αναγκαίων έργων της μεταφοράς των νερών της περιοχής των Μπουτσουναριών μέσω εξωτερικού υδραγωγείου, υδαταποθήκης, διοχετευτικού δικτύου εντός της πόλεως των Χανίων και υδαταγωγού σωλήνα από την υδαταποθήκη μέσω της μεγάλης οδού των Δικαστηρίων – Χαλέπας – Ανακτόρων μέχρι του Μεϊντανιού. Θέση για την ίδρυση της υδαταποθήκης όρισαν τον λόφο του Αγίου Ιωάννη λόγω του επαρκούς ύψους ώστε να δίδεται η δυνατότητα της παροχής νερού στο Μεϊντάνι, την υψηλότερη συνοικία της Χαλέπας. Η συνολική δαπάνη για την κατασκευή των έργων αυτών ανέρχονταν στις 456.347 χρυσές δραχμές. Από αυτές οι 218 χιλ. θα δαπανούνταν για το εξωτερικό υδραγωγείο, οι 78 χιλ. για την υδαταποθήκη και οι 147 χιλ. για τους διοχετευτικούς σωλήνες του δικτύου.
Η κατασκευή του επιβλητικού πέτρινου κτιρίου της Δεξαμενής του Αη-Γιάννη, το οποίο δεσπόζει επάνω σ’ ένα μικρό λόφο της συνοικίας του Αη Γιάννη της πόλης των Χανίων, ξεκίνησε το 1913 και ολοκληρώθηκε το 1927 επί Δημαρχίας Εμμανουήλ Π. Μουντάκη. Η έκταση στην οποία οικοδομήθηκε, δωρήθηκε το 1905 από τον Γεώργιο Θ. Σγουρό, σύζυγο της Μαρίας-Αικατερίνης, ανιψιάς του Αλεξάνδρου Β΄ των Ρωμανώφ, για την κατασκευή της υδατοδεξαμενής από την οποία θα υδρεύονταν η πόλη.
Κατά τον σχεδιασμό της δεξαμενής ακολουθήθηκαν τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά πρότυπα που χαρακτηρίζουν τα σημαντικά ειδικά, δημόσια ή ιδιωτικά, κτίρια της εποχής της Κρητικής Πολιτείας. Λόγω της σπουδαιότητας του έργου επιστρατεύθηκαν για την ανέγερσή του και οι καλύτεροι τεχνίτες της περιοχής, ενώ για τον σχεδιασμό του κτιρίου εργάστηκε ο αρχιτέκτονας Α. Μουντάκης, ο οποίος είχε εργαστεί και για την κατασκευή της Δημοτικής Αγοράς των Χανίων.
Άποψη του εσωτερικού χώρου της δεξαμενής υδροδότησης στον Άη Γιάννη
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΔΕΞΑΜΕΝΗΣ
Η δεξαμενή αποτελείται από δύο κτίρια συνδεδεμένα μεταξύ τους. Το προς δυσμάς κτίριο (κτίριο Α1) είναι ένα επίμηκες κτίσμα με μνημειακή μορφή, αρκετά υψηλότερο από το δεύτερο κτίσμα. Στο κτίριο Α1 είχε διαμορφωθεί η κύρια είσοδος της δεξαμενής και υπήρχαν οι χώροι για τον έλεγχο της λειτουργίας της. Το προς ανατολάς δεύτερο κτίσμα (κτίριο Α2) είχε κάτοψη σε σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου, είχε χαμηλότερο ύψος από το πρώτο και δεν έχει, εξωτερικά, μνημειώδη μορφή.
Ο εσωτερικός χώρος είναι ευρύτατος διαμορφωμένος κατά τα πρότυπα των μεγάλων δεξαμενών, με συστήματα πεσσών που φέρουν τοξωτά ανοίγματα. Την δεκαετία του 1930 έγινε προσθήκη στη βόρεια κεραία του κτιρίου Α1 ενός νέου τμήματος (Α1), το οποίο κατασκευάστηκε με όμοιο τρόπο με το ήδη υπάρχον. Διάφορα προκτίσματα προστέθηκαν σταδιακά σε διάφορες χρονικές περιόδους, ενώ το χαρακτηριστικό πρόπυλο που υπήρχε εμπρός από την κύρια είσοδο του κτιρίου Α1 και το οποίο προσέδιδε μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα στο αρχικό κτίσμα, κατεδαφίσθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, κατά τη διάνοιξη της οδού Κνωσού και τη διαμόρφωση της ομώνυμης πλατείας που υπάρχουν μέχρι σήμερα. Το κτίριο Α1 είχε κατασκευαστεί από εμφανή, λαξευμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια, λιθοδομή. Η οργάνωση των όψεων έγινε πάνω σε αυστηρούς άξονες συμμετρίας. Το κεντρικό τμήμα της πρόσοψης όπου διανοίχτηκε η κύρια είσοδος, πλαισιωμένη από δύο παράθυρα, κατασκευάστηκε από λαξευμένη ισόδομη λιθοδομή, όπου κυριαρχούν παραστάδες που φέρουν σχηματοποιημένα κιονόκρανα και τονίστηκε με την ελαφρά, προς τα έξω, προβολή του. Η βάση του κτιρίου τονίστηκε σε ισόδομη λιθοδομή, ενώ η εξωτερική επιφάνεια του κορμού του κτιρίου κατασκευάστηκε από “κυψελωτή” λιθοδομή.
Θριγκός με έντονα προεξέχων γείσο στέφει την πρόσοψη και τις πλάγιες όψεις του κτιρίου, ενώ ένα χαμηλό στηθαίο ολοκληρώνει την σύνθεση. Η στέγαση του κτισίματος είναι επίπεδη. Το κτίριο Α2, όπου και ο κύριος χώρος της δεξαμενής, χαρακτηρίζεται από την επανάληψη των πεσσών που φέρουν αψίδες. Η στέγαση του χώρου Α2 επιτυγχάνεται μέσω σταυροθολίων.
Για την κατασκευή του κτιρίου εκτός από την πέτρα χρησιμοποιήθηκε και το Σαντορινιό επίχρισμα, χαρακτηριστικό υλικό οικοδομής της εποχής εκείνης και δείγμα της ποιότητας κατασκευής και της αντοχής στο χρόνο που διακρίνεται ακόμα και σήμερα από τους επισκέπτες.
Για τους παραπάνω λόγους η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού έχει ανακηρύξει τόσο το κτίσμα της δεξαμενής του Αη Γιάννη όσο και τον περιβάλλοντα χώρο, ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, γιατί αποτελεί ένα σημαντικότατο ειδικό κτήριο της εποχής της Κρητικής Πολιτείας, πολύτιμο για την μελέτη της εξέλιξης της Αρχιτεκτονικής του τόπου, ενώ παράλληλα αποτελεί και σημείο αναφοράς στην ιστορική μνήμη των κατοίκων της πόλης των Χανίων.
Πρόκειται δηλαδή για ένα από τα σημαντικότερα οικοδομήματα της πολιτιστικής κληρονομιάς των Χανίων από τον προηγούμενο αιώνα.
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Έχει ωφέλιμο αποθηκευτικό όγκο 3.600 m3 και διαιρείται σε δύο τμήματα των 1.800 m3, ούτως ώστε να πραγματοποιείται ευκολότερα ο καθαρισμός και η συντήρηση των εγκαταστάσεων της δεξαμενής, εξασφαλίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο την απρόσκοπτη υδροδότηση της πόλης μας. Βρίσκεται σε υψόμετρο +59 m και από αυτήν υδροδοτείται με βαρύτητα η χαμηλή ζώνη της πόλης των Χανίων, ενώ οι περιοχές Μόντε Βάρδια, Λενταριανών καθώς και οι δεξαμενές Ασυρμάτου, Γιουρμέτη και η δεξαμενή Ακρωτηρίου (Κορακιές) υδροδοτούνται με τη βοήθεια αντλητικών συγκροτημάτων αφού βρίσκονται σε μεγαλύτερο υψόμετρο.
Η τροφοδοσία της δεξαμενής με νερό γίνονταν μέχρι το 1936 από τις πηγές στην περιοχή Μπουτσουνάρια, ενώ από το 1937 τροφοδοτείται με νερό από τις πηγές της Αγιάς, οπότε και κατασκευάστηκε τόσο το αντλιοστάσιο όσο και η αντίστοιχη δεξαμενή υδροδότησης στην εν λόγω περιοχή σε υψόμετρο +87 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Σήμερα η Δεξαμενή της Αγιάς έχει καταργηθεί και το νερό των πηγών μέσω σωλήνων χυτοσιδήρου διαμέτρου 350, 700 και 800 χιλιοστών τροφοδοτεί τις τρεις νέες και σύγχρονες δεξαμενές που κατασκευάστηκαν σε υψόμετρο +102 μέτρα στην περιοχή Βαντές (μετόχι Χαρωδιά), απ’ όπου με φυσική ροή τροφοδοτείται η δεξαμενή του Αη Γιάννη.
Την περίοδο 1995 – 2006 πραγματοποιήθηκε ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού της δεξαμενής του Αη Γιάννη παράλληλα με αυτόν στο αντλιοστάσιο της Αγιάς, με οικονομικούς πόρους του Ταμείου Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ελληνικού Κράτους και της Δ.Ε.Υ.Α.Χ.
Άποψη του εσωτερικού χώρου της δεξαμενής υδροδότησης στον Άη Γιάννη
Ο εκσυγχρονισμός περιελάμβανε μεταξύ άλλων την κατασκευή κεντρικού συλλέκτη διανομής με παροχή από κάθε ένα από τα δυο επιμέρους τμήματα της δεξαμενής, την στεγανοποίηση με σύγχρονα υλικά (η οποία επισκευάστηκε στις αρχές του έτους 2019), την τοποθέτηση φωτισμού ακόμα και μέσα στο νερό, την αντικατάσταση φθαρμένων σωληνώσεων, την τοποθέτηση ηλεκτροβανών και υδρομέτρων, την αντικατάσταση παλιών αντλιών, ηλεκτρικών πινάκων και μετασχηματιστών, την εγκατάσταση ηλεκτροπαραγωγού ζεύγους παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος σε περιόδους διακοπής του, την τοποθέτηση εφεδρικού συστήματος χλωρίωσης του νερού και τέλος της χρήσης συστήματος αυτοματοποίησης της λειτουργίας της δεξαμενής που πραγματοποιείται από τον Κεντρικό Σταθμό Ελέγχου όλων των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων της Δ.Ε.Υ.Α.Χ., το κτίριο του οποίου κατασκευάστηκε στον περιβάλλοντα χώρο της Δεξαμενής.
Μετρητής χλωρίου στη δεξαμενή υδροδότησης του Άη Γιάννη
Ηλεκτρικοί πίνακες στη δεξαμενή υδροδότησης του Άη Γιάννη
Πιο συγκεκριμένα, το κτίριο του Κεντρικού Σταθμού Ελέγχου (Κ.Σ.Ε.) των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων της Δ.Ε.Υ.Α.Χ. βρίσκεται δίπλα στην κεντρική δεξαμενή ύδρευσης της περιοχής των Χανίων. Κατασκευάστηκε το 1998 και στεγάζει όλο τον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων Ύδρευσης, Αποχέτευσης, με δυνατότητα ελέγχου και των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων του Βιολογικού Καθαρισμού.
Ο εξοπλισμός που υλοποιεί τον έλεγχο αυτό αποτελείται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές, δικτυωμένους μεταξύ τους με δίκτυο Ethernet (με χρήση οπτικών ινών και WiFi), συστήματος GPRS και μόντεμ, (Ράδιο μόντεμ ή τηλεφωνικά), για την μεταφορά των δεδομένων από τους σταθμούς και την αποστολή εντολών χειρισμού από τον Κ.Σ.Ε προς τους τοπικούς σταθμούς.
Από τον Κεντρικό Σταθμό ελέγχονται και καταγράφονται οι πληροφορίες που συλλέγονται στους Τοπικούς Σταθμούς, όπως στοιχεία παροχών, πιέσεων, ηλεκτρικών καταναλώσεων, βλαβών πυρασφαλείας, ασφάλειας διάρρηξης, υπολειμματικού χλωρίου, ελάχιστης νυκτερινής παροχής ζωνών διαρροών, κ.λ.π. Επίσης είναι δυνατός ο χειρισμός ορισμένου εξοπλισμού (όπως εκκίνηση και στάση αντλιών, άνοιγμα ή κλείσιμο ηλεκτροκίνητων βανών κ.λ.π.). Τα στοιχεία συλλέγονται από 13 Τοπικούς Σταθμούς Ύδρευσης και 9 Τοπικούς Σταθμούς Αποχέτευσης.
Μέχρι το 2021 πρόκειται να ενταχθούν στο σύστημα ελέγχου 10 Τοπικοί Σταθμοί Αποχέτευσης, που τώρα επικοινωνούν με σύστημα αποστολής μηνυμάτων (GSM) και Πενήντα νέοι (50) Τοπικοί Σταθμοί Ελέγχου (ΤΣΕ) του Εξωτερικού Υδραγωγείου Ύδρευσης του νέου Καλλικρατικού Δήμου Χανίων που αφορούν δεξαμενές και εγκαταστάσεις Ύδρευσης των πρώην περιαστικών Δήμων Χανίων.
Άποψη του εσωτερικού χώρου του Κεντρικού Σταθμού Ελέγχου (Κ.Σ.Ε.) στη δεξαμενή υδροδότησης του Άη Γιάννη
Το εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο προσωπικό που επανδρώνει το Κέντρο Ελέγχου, επιτηρεί την λειτουργία του συστήματος ελέγχου καθώς και όλων των τοπικών σταθμών που αυτό ελέγχει, όλο το εικοσιτετράωρο και όλες τις ημέρες του χρόνου. Καθήκον του είναι η παρακολούθηση της απρόσκοπτης λειτουργίας όλων των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων που ελέγχονται από το Κέντρο Ελέγχου και σε περίπτωση εμφάνισης δυσλειτουργίας, ενημερώνει το αρμόδιο συνεργείο, το οποίο θα προβεί στην αποκατάσταση της δυσλειτουργίας που εμφανίστηκε στον ταχύτερο δυνατό χρόνο. Όλα τα στοιχεία που φτάνουν στο Κέντρο Ελέγχου από τους Τοπικούς Σταθμούς που ελέγχονται απ΄ αυτό, φυλάσσονται σε οπτικούς δίσκους δεδομένων (CD ή DVD), για μελλοντική χρήση.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους πραγματοποιούνται εκπαιδευτικές επισκέψεις από μαθητές Νηπιαγωγείων, Δημοτικών Σχολείων, Γυμνασίων και Λυκείων, καθώς και από φοιτητές του ΤΕΙ Χανίων και του Πολυτεχνείου Κρήτης, οι οποίοι ενημερώνονται για την ιστορία της Δεξαμενής της πόλης μας και έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τόσο τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τον τρόπο λειτουργίας της, όσο και τη χρησιμότητα του σύγχρονου συστήματος αυτοματοποίησης που έχει εγκατασταθεί στους χώρους της, για τον έλεγχο του δικτύου ύδρευσης του Δήμου μας. Παράλληλα τα τελευταία χρόνια έχει καθιερωθεί και πραγματοποιείται στις 6 Ιανουαρίου κάθε νέου έτους (ημέρα των Αγίων Θεοφανίων), η τελετή του καθαγιασμού των υδάτων, με συμμετοχή πλήθους πιστών της πόλης μας.
